ΤΟ ΤΡΟΠΑΡΙΟ ΤΗΣ ΚΑΣΣΙΑΝΗΣ

Αρχιμανδρίτη

Γερασίμου Φραγκουλάκη

   

        Το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης, γίνεται στις εκκλησίες μας ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης, στο τέλος του οποίου ψάλλεται το γνωστό σε όλους μας τροπάριο της Κασσιανής. Είναι αρκετοί βέβαια που τα λόγια αυτού του τροπαρίου τα συνδέουν με την ίδια την Κασσιανή, η οποία δήθεν συνέγραψε αυτό το τροπάριο επηρεασμένη από περιπετειώδεις και αμαρτωλούς έρωτες με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο και έτσι "την ωραία, αγνή, σοφή παρθένο, τη φιλοσοφούσα και τω Θεώ μόνο ζώσα", όπως αναφέρει βυζαντινός χρονογράφος της εποχής την παρουσίασαν αμαρτωλή με σκανδαλώδη ζωή.

          Το μόνο που υπήρξε μεταξύ του αυτοκράτορα Θεόφιλου και της Κασσιανής είναι ότι συμπεριλαμβανόταν η Κασσιανή, στις υποψήφιες νύμφες για το Θεόφιλο. Το τι ακριβώς έγινε μας πληροφορεί ο βυζαντινός χρονογράφος Συμεών Μάγιστρος (990 μ.Χ.) ο οποίος αναφέρει το εξής περιστατικό.

          Η Ευφροσύνη, μητέρα του αυτοκράτορα Θεόφιλου στην προσπάθεια της να παντρέψει το γιο της διοργάνωσε σε μεγαλόπρεπη αίθουσα των ανακτόρων της Κωνσταντινούπολης (830 μ.Χ.), εκδήλωση στην οποία συμμετείχαν από τις πιο όμορφες κοπέλες της αυτοκρατορίας. Η προσέλευση ήταν μεγάλη και μεταξύ αυτών ήταν και η Κασσιανή. Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος θα έδειχνε την προτίμησή του δίδοντας ένα χρυσό μήλο σ'  αυτήν που θα διάλεγε για σύζυγό του. Η Κασσιανή τον είχε εντυπωσιάσει και σε αυτή ήταν έτοιμος να διαλέξει. Πριν όμως δώσει το χρυσό μήλο θέλησε να δοκιμάσει και την εξυπνάδα της και της είπε: "Ως άρα διά γυναικός ερρύη τα φαύλα", δηλαδή, από τη γυναίκα ξεκινούν τα ανούσια, υπονοώντας την Εύα. Η Κασσιανή χωρίς να τα χάσει του απάντησε: "αλλά και εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττονα", (και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα), υπονοώντας την Παναγία, που έφερε στον κόσμο το μεγαλύτερο αγαθό. Εντυπωσιασμένος, ίσως και φοβισμένος από την εξυπνάδα της Κασσιανής ο Θεόφιλος επέλεξε ως σύζυγό του την επίσης σεμνή και όμορφη Θεοδώρα.

Η Κασσιανή μετά απ΄αυτό αποτραβήχτηκε από τον κόσμο και αποφάσισε να μονάσει. Έκτισε με δικά της χρήματα ένα μοναστήρι, έγινε μοναχή και αφιερώθηκε στη λατρεία του Χριστού και στην ποίηση, στην οποία είχε ταλέντο. Λέγεται μάλιστα ότι μετά τα γεγονότα με το Θεόφιλο είπε: "Εφόσον δεν έγινα βασίλισσα του πρόσκαιρου τούτου κόσμου, θα γίνω υπήκοος της Βασιλείας του Χριστού".

          Στο μοναστήρι ασχολήθηκε εκτός των άλλων καθηκόντων της ως μοναχή, με τη σύνθεση εκκλησιαστικών ύμνων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και το περίφημο "τροπάριο της Κασσιανής". Το τροπάριο αυτό η Κασσιανή το εμπνεύστηκε από την περιγραφή των Ευαγγελίων της αμαρτωλής εκείνης μοιχαλίδας που έσωσε ο Χριστός από το λιθοβολισμό με εκείνα τα λόγια του: "ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω επ' αυτήν". Αυτή η γυναίκα όταν μετά ο Χριστός βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού, θέλοντας να εκφράσει την ευγνωμοσύνη της, συντετριμμένη, με δάκρυα στα μάτια, πλένει με αρώματα τα πόδια του Κυρίου και τα σκουπίζει με τα μαλλιά της κλαίγοντας και παρακαλώντας να την ευσπλαχνισθεί ο Θεός και να την συγχωρέσει.

          Συγκλονισμένη από αυτό το περιστατικό η Κασσιανή γράφει το αριστουργηματικό αυτό τροπάριο, το οποίο αξίζει να ακούσουμε τι λέει, όπως το μεταφράζει ο Φώτης Κόντογλου.

Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,

Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,

την σην αισθομένη θεότητα, μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,

σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα

οδυρομένη, μύρα σοι, προ του ενταφιασμού κομίζει,

και σε άλειψε με μυρωδικά πριν από τον ενταφιασμό σου.

Οίμοι! λέγουσα, ότι νυξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,

κι έλεγε οδυρομένη: αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη

ζοφώδης τε και ασέληνος έρως της αμαρτίας.

και δίχως φεγγάρι, η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,

Δέξου από εμένα τις πηγές των δακρύων,

ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ

εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας

κάμφητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,

λύγισε στ'  αναστενάγματα της καρδιάς μου,

ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.

εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γη.

Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,

Θα καταφιλήσω τα άχραντα πόδια σου,

αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,

και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου,

ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν,

αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό,

κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα, το φόβω εκρύβη.

τ' άκουσε να περπατάνε, από το φόβο της κρύφτηκε.

Αμαρτιών μου τα πλήθη και κριμάτων σου αβύσσους

Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων μου την άβυσσο,

τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;

ποιος μπορεί να τα εξιχνιάσει ψυχοσώστη Σωτήρα μου;

Μη με την σην δούλην παρίδης, ο αμέτρητον έχων το έλεος.

Μην καταφρονέσης τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ' αμέτρητο έλεος.