ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Συχνά απαντούμε φράσεις στερεότυπες παρμένες απ' την εκκλησιαστική Γραμματεία, που λέγονται «επ' ευκαιρία ή παροιμιωδώς». Οι παροιμιακές φράσεις που πηγάζουν μέσα από τον ευαγγελικό λόγο ή τα κείμενα των ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας μας είναι αφθονότερες στη γλώσσα του λαού μας, σε αντίθεση με τις αρχαίες που συνηθίζονταν από τους μορφωμένους. Κι' αυτό γιατί ο εκκλησιαστικός λόγος υπήρξε για αιώνες ολόκληρους το μοναδικό λόγιο άκουσμά του και η μόνη πνευματική εκδήλωση που συναντούσε και στην οποία συμμετείχε με ιδιαίτερη προσοχή και προσήλωση.Έτσι, η εκκλησιαστική φρασεολογία άρχισε να εισχωρεί στη γλώσσα του λαού. Ο λαός δεν καταλάβαινε πάντα τα λόγια της εκκλησίας που άκουγε, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να τα εντάξει στις καθημερινές του συζητήσεις. Τα εξηγούσε όπως ήξερε και όπως ήθελε. Μ' αυτά έκαμε παροιμίες, στόλισε τ' αστεία του, έδωσε σοβαροφάνεια στις αλληγορίες του. Κι όλες αυτές οι χρήσεις, ακόμα και οι παρανοήσεις, πλούτισαν τη γλώσσα μας με καινούριες σημασίες.

Του ιδίου φυράματος (Απ. Παύλος, Ρωμ., θ' 21) Το λέει με τα χείλη κι όχι με την καρδιά Το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής (Μαρκ., ιδ΄, 38 & Ματθ., κστ΄, 41. Το είπε ο Ιησούς όταν βρήκε τους μαθητές του να κοιμούνται, λίγο πριν τον συλλάβουν στον κήπο της Γεσθημανή) Του ‘ψαλε τον εξάψαλμο (Από τους έξι ψαλμούς της αρχής του όρθρου) Χάβρα Ιουδαίων Στο δόξα πατρί Χάθηκε από προσώπου γης (Π.Δ. Γέν. δ΄, 14) Χαίρε, βάθος αμέτρητον (Φράση επηρεασμένη από τον Ακάθιστο Ύμνο: «χαίρε, βάθος δυσθεώρατον») Χαράς ευαγγέλια (Εναρκτήρια φράση του δοξαστικού των αποστίχων στον εσπερινό του Ευαγγελισμού) Περίοδος ισχνών αγελάδων (Π.Δ. Γέν., μα΄, 3. Φράση από το όνειρο που είδε ο Φαραώ και του ερμήνευσε ο Ιωσήφ) Μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας (Από την επιστολή του απ. Παύλου, 1 Κορινθ., ιε΄, 42) Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι (Ματθ., ε΄, 3) Ψυχή τε και σώματι (ευχή του Μ. Βασιλείου που διαβάζεται κατά τη Θ. Μετάληψη) Κύριε ελέησον Ως εκ θαύματος (Από εσπερινό Κυριακής) Μέγας είσαι Κύριε (Ευχή του Μεγάλου Αγιασμού) Σαν πρόβατο στη σφαγή (Πραξ. Αποστ., η΄,32 & Π.Δ. Ησαΐας, 83,7) Μη με πιλατεύεις (Λουκ., κγ΄, 1-25. Προήλθε από την ταλαιπωρία που υπέστη ο Ιησούς από τον Πιλάτο) Μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε (Λουκ., στ΄, 37. Συμβουλή του Ιησού στην επί του όρους ομιλίας του) Απ' τον Άννα στον Καϊάφα (Και ήγαγον προς Άνναν πρώτον από του Καϊάφα (Ιωάν.) Άρον άρον (Άρον, άρον σταύρωσον αυτόν: Κατά Ιωάννην, ευαγγέλιο) Κρανίου τόπος (Ματθ., κζ΄, 33 & Ιωάν., ιθ΄, 17. Απόδοση στα ελληνικά της αραμαϊκής λέξης Γολγοθά = τόπος εκτελέσεως) Μετά φανών και λαμπάδων (Ιωάν., ιη΄, 3. Φράση από τη σύλληψη του Ιησού στη Γεσθημανή) Μέλι γάλα (Χαίρε πηγή εξ ης ρέει μέλι και γάλα. Ακάθιστος ύμνος. Και: ασπάζουσι χείλη σου νύμφη, μέλι και γάλα υπό την γλώσσαν σου, Άσμα Ασμάτων δ' II) Πανταχού παρών (Από την Προσευχή του Παρακλήτου) Μη με σταυρώνεις Ούτε φωνή ούτε ακρόαση (Π.Δ. 3, Βασιλ., ιη΄, 26) Αλλουνού παπά Βαγγέλιο Ουαί κι αλλοίμονό σου Κουστωδία (Ματθ., κζ΄, 65. Αναφέρεται στη φρουρά που έδωσε στους Ιουδαίους ο Πιλάτος για να σφραγίσουν τον τάφο του Ιησού) Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις (Ο σου διδάσκων έτερα σεαυτόν ου διδάσκεις: Ευαγγελικό) Κοντός ψαλμός αλληλούια (Η εβραϊκή λέξη «αλληλούια», σημαίνει «υμνείτε τον Κύριο» και χρησιμοποιείται ως επωδός εκκλησιαστικών ύμνων) Μνήστητι μου Κύριε (Λουκ., κγ', 42. «Μνήσθητί μου Κύριε, όταν έλθεις εν τη βασιλεία σου», είπε ο ένας των ληστών που σταυρώθηκαν μαζί με το Χριστό) Είναι μη μου άπτου (Ιωαν., κ΄, 17. Φράση που είπε ο Κύριος στη Μαρία μετά την Ανάσταση) Έδωσε απ' το υστέρημα (Λουκ., κα΄, 4. Φράση του Ιησού για την προσφορά της χήρας από το υστέρημά της) Με πέρασε από γενεές δεκατέσσερις (Γενεαλογικό δέντρο Ιησού: «Γενεαί δεκατέσσερες». Ματθ. α΄, 17) Ο νοών νοείτω (από την Καινή Διαθήκη) Ήρθε μετά βαΐων (μετά βαΐων και κλάδων ύμνοις κραυγάζοντες. Από τη λειτουργία της Κυριακής των Βαΐων) Είπα και ελάλησα (Ήλθον και ελάλησα αυτοίς αμαρτίαν ουκ έχω. Ιωάν. ευαγγέλιο) Όποιος πρόλαβε τον Κύριον είδε (Προλαβούσαι τον όρθρον οι περί Μαριάμ) Έστριξαν οι κουβέντες μου (Ίνα η γραφή πληρωθή, Ευαγγελ.) Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις (Από φράση του απ. Παύλου, Γαλάτ.) Άπιστος Θωμάς (Ιω., κ΄, 25) Έλιωσε σαν το κερί (Ακούγεται στον όρθρο την Κυριακή του Πάσχα) Ούτε ο Θεός το θέλει ούτε ο διάολος Έδωσε τόπο στήν οργή (Προς Ρωμαίους επιστολή 12-19) Aνάστα ο Κύριος (Ανάστα ο θεός κρίνων την γην: Ψαλμοί) Κάνει τη λευκή περιστερά (Το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε στη βάπτιση του Ιησού με τη μορφή λευκής περιστεράς) Ουδείς προφήτης στον τόπου του (Λουκ., δ΄, 24. Λόγια του Ιησού στη Ναζαρέτ, όπου οι κάτοικοι απόρησαν για τη σοφία του) Δεν είν' άξιος ούτε τα κορδόνια μου να λύσει (Ουκ ειμί εγώ άξιος ίνα λύσω αυτού τον ιμάντα του υποδήματος: Ευαγγελιστής Ιωάννης) Θρήνοι και οδυρμοί Αγωνίζεται για τον επιούσιο (Ματθ., στ΄, 11 & από το «Πάτερ ημών») Πήγε κακήν κακώς (Παραβολή αμπελώνα) Επί ξύλου κρεμάμενος (Γαλάτ., γ΄, 13. Φράση που εννοεί τη σταυρική θυσία του Ιησού) Έφυγαν άρον άρον (Ιω., ιθ΄, 15) Απ' τον καιρό του Νώε (Π.Δ. Γεν., στ΄,9) Και τα καλά δεχούμενα και τα κακά δεχούμενα (Π.Δ. Ιώβ, β΄, 10) Έσκαψε το λάκκο του (Λάκκον ώρυξε και ανέσκαψεν αυτόν και εμπεσείται εις τον βόθρον ον ειργάσατο: Δαβίδ) Σιγά τον πολυέλαιο Άκουσον, άκουσον (Π.Δ. 2 Βασιλ., κ΄, 16) Ας όψεται ο αίτιος (Όψονται εις ον εξεκέντησαν: Ιωάννης ευαγγελιστής & Ματθ., κζ', 24) Κόβει η γλώσσα σαν ψαλίδι (ηκόνησαν ως ρομφαίαν τας γλώσσας αυτών, Ψαλμοί Δαβίδ) Αυτός χτίζει στην άμμο (Ως ωκοδομήσει την οικίαν αυτού επί την άμμον, Ματθ. ευαγγέλιο) Βρώμα κι δυσωδία (από τη νεκρώσιμη ακολουθία, «γυμνά οστέα ο άνθρωπος, σκωλήκων βρώμα και δυσωδία. Ακολουθία Δαμασκηνού) Έσκισε τα ρούχα του (Διέρρηξε τα ιμάτια αυτού. Ματθ. Κεφ. εδαφ., 65) Βίος και πολιτεία Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα (Π.Δ. Έξοδ., κ΄, 5) Αγρόν αγόρασε (Ο πρώτος είπεν αυτώ: Αγρόν ηγόρασα, Λουκάς ευαγγέλιο, Λουκ. ιδ΄, 18). Αυτός λύνει και δένει (Όσα εάν δέσηται επί γης, έσεται δεδεμένα εν τω ουρανώ και όσα εάν λύσητε επί της γης έσεται λελυμένα εν τω ουρανώ. Ματθ.) Άγνωσται οι βουλαί του Κυρίου Δεν ξέρει η αριστερά σου τι ποιεί η δεξιά σου (Ματθ., στ΄, 3. Φράση από την επί του όρους ομιλία, όπου γίνεται λόγος για την ελεημοσύνη) Δόξα σοι ο Θεός Ανακατεμένος ο ερχόμενος (παρωδία απ' το ευαγγέλιο του Ματθαίου: Ευλογη¬μένος ο ερχόμενος. Ματθ., κα΄, 9) Κεκλεισμένων των θυρών (Ιωάν., κ΄, 19. Συνάντηση Ιησού με τους μαθητές του, μετά την Ανάσταση) Τι μέλλει γενέσθαι (Φράση από την Αποκάλυψη, α΄, 19). Τα καλά και συμφέροντα Ο θάνατός σου η ζωή μου (Φράση του Ιωάννη Δαμασκηνού, από στιχηρό εσπερινού της Κυριακής, η οποία εννοεί την αιώνια ζωή που χάρισε με τη σταύρωσή του ο Ιησούς στους ανθρώπους) Τα ελέη του Θεού Κλαίει κι οδύρεται (Από στιχηρό του εσπερινού της Απόκρεω) Ο ήλιος βγαίνει για όλο τον κόσμο (Τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς.Ματθ. ευαγγέλιο) Εκ του πονηρού (Ματθ., ε΄, 37) Σαν την άμμο της θάλασσας (Ως η άμμος της θαλάσσης. Προς Ρωμαίου επιστ. Παύλου) Πάππου προσπάππου Αγαπάτε αλλήλους (Από την εντολή του Χριστού προς τους μαθητές του. Ιω. ιγ΄, 34) Αιωνία του η μνήμη (από τη νεκρώσιμη ακολουθία) Απεταξάμην το σατανά (Από την ακολουθία του βαπτίσματος - κατήχηση) Αποδήμησε εις Κύριον Από Θεού άρχεσθαι (Από κηρύγματα της εκκλησίας) Απολωλός πρόβατο (Λουκ., ιε΄,6) Γίνηκε θέατρο στον κόσμο (θέατρον εγεννήθημεν τω κοσμώ: Προς Κορινθίους επιστολή Παύλου) Ο άσωτος υιός (Παραβολή ασώτου, Λουκ., ιε΄, 11-32) Δαβίδ και Γολιάθ (Π.Δ. 1 Βασιλ., ιζ΄, 42) Δεν απόμεινε πέτρα πάνω στην άλλη (Και ουκ αφίσουσιν εν σοι λίθον. Λουκ. Ιθ΄, 44 και «Ουκ αφεθήσεται λίθος επί λίθου ο ου κατολισθήσεται», ομοίως Λουκ. κα΄, 6) Είδα πρόσωπο Κυρίου (διότι θέλεις προπορευθή προ προσώπου Κυρίου: Λουκ. κεφ. 1, εδαφ. 76) Ειρήνη υμίν (Ιωαν., κ΄, 19-20,21,26 & Λουκ. κδ΄, 36) Έμεινε εκτός νυμφώνος (Ματθ., κε΄, 1-13. Παραβολή των δέκα παρθένων) Εν τόπω χλοερώ (Από τη νεκρώσιμη ακολουθία) Εδώ είναι γη της απαγγελίας (Π.Δ. Γέν., γ΄, 19. Εννοείται η γη Χαναάν, που επαγγέλθηκε από το Θεό στο Μωϋσή ως τόπος εγκατάστασης των Ισραηλιτών μετά την επιστροφή τους από την Αίγυπτο) Κατ' ευθείαν στο πραιτώριο (Και ήγαγον... εις το πραιτώριον. Ιωάν. ευαγγέλιο) Κορβανάς (Μαρκ., ζ΄, 11 & Ματθ., κζ΄, 6. Αραμαϊκή λέξη, που σημαίνει ταμείο. Αναφέρεται στον Ιούδα όταν μεταμεληθείς επέστρεψε τα αργύρια της προδοσίας) Λιμοί, σεισμοί, καταποντισμοί (Ματθ., κδ΄, 7. Ο Ιησούς μιλώντας για το τέλος του κόσμου, λέει ότι θα προηγηθούν μεγάλες καταστροφές) Μην καρτεράς να πέσει απ' τον ουρανό (Ούτος είναι ο άρτος ο καταβάς εκ του ουρανού. Κατά Ιωάννην κεφ. 6 εδάφ. 58) Να αποχτήσεις τ' αγαθά τ' Αβραάμ Οι έσχατοι έσονται πρώτοι κι πρώτοι έσχατοι (Ματθ., ιθ΄, 30 & Λουκ., ιγ΄, 30) Οι παροικούντες εν Ιερουσαλήμ (Λουκ., κδ΄, 18. Εμφάνιση Ιησού μετά την Ανάσταση σε μαθητές του και απορία του Κλέοπα) Όσο η ανατολή απ' τ' δύση (Όσον απέχουσιν ανατολαί από δυσμών, Ψαλμοί) Παρέδοκε το πνεύμα (Ιωάν., ιθ΄, 30. Η στιγμή που ο Κύριος πέθανε ως άνθρωπος πάνω στο σταυρό) Πύργος της Βαβέλ (Π।Δ। Γέν।, ια΄, 6-9) Τα 'καμε γης Μαδιάμ (Εν τη Μαδιάμ। Πράξεις Κεφ. Ι εδαφ. 29)