ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ (Νοέμβριος 2009)

Τα προεόρτια των Χριστουγέννων

Από τις 15 Νοεμβρίου αρχίζει μια προπαρασκευαστική περίοδος, το λεγόμενο "σαρανταήμερο των Χριστουγέννων", όπως απλά ονομάζεται, προκειμένου κάθε χριστιανός να προετοιμασθεί για την υποδοχή της μεγάλης γιορτής της Γεννήσεως του Χριστού. Η προετοιμασία αυτή είναι απαραίτητη για την υποδοχή και πνευματικό εορτασμό της θείας Ενανθρωπήσεως, γιατί μέσα στους περισπασμούς της καθημερινότητας, πολλές φορές ξεχνούμε όσα είναι αναγκαία για την αγιοπρεπή προσέγγιση του μεγάλου αυτού γεγονότος. Γιατί μπορεί να γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα, δυστυχώς όμως μένουμε μόνο στον εξωτερικό διάκοσμο, ενώ τα σωτήρια και άγια, που εμπεριέχονται στο γιορταζόμενο μυστήριο της ημέρας, δεν εγγίζονται, με αποτέλεσμα κι αυτά να μη μας αγγίζουν. Τα άγια ψηλαφίζονται με τρόπο εσωτερικό, πνευματικό. Χρειάζεται γι' αυτό οι πνευματικές μας κεραίες να βρεθούν συντονισμένες στη συχνότητα, που εκπέμπουν τα πνευματικά γεγονότα. Από νωρίς, λοιπόν, σαν πρώτο στοιχείο της προετοιμασίας αυτής είναι η νηστεία. Η νηστεία είναι πάντοτε προπαρασκευαστική και αποβλέπει στο να ασκήσει τη θέλησή μας, ώστε να στραφεί από τα σαρκικά στα πνευματικά, από τα γήινα στα επουράνια, ώστε να ζήσει την αγάπη και τα δωρήματα του Χριστού. Η νηστεία, μέσα από την αποχή των τροφών και την αποστροφή των παθών υποβοηθεί τα μέγιστα στην προσέγγιση του σωτηρίου βιώματος των Χριστουγέννων. Πρέπει εδώ να τονιστεί, ότι η νηστεία των Χριστουγέννων δεν έχει τον αυστηρό χαρακτήρα, που έχει η νηστεία της Aγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Έτσι από τις 15 Νοεμβρίου μέχρι και τις 24 Δεκεμβρίου απλώνεται η χριστουγεννιάτικη περίοδος της νηστείας στην οποία καταλύονται λαδερά, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής. Ακόμη από 15 Νοεμβρίου μέχρι 17 Δεκεμβρίου καταλύομε ψάρι τις ημέρες Σάββατο και Κυριακή. Σε μια πιο αυστηρότερη μορφή, νηστεύεται το ψάρι από 15 μέχρι 20 Νοεμβρίου, που είναι η παραμονή της εορτής των Εισοδίων της Θεοτόκου, για να μπορέσουμε πάλι και μέχρι στις 12 Δεκεμβρίου εορτή του αγίου Σπυρίδωνος, να ιχθυοφαγήσουμε τα Σάββατα και τις Κυριακές. Η παραμονή των Χριστουγέννων είναι σε αυστηρή νηστεία, εκτός κι αν συμπέσει Κυριακή ή Σάββατο, οπότε τρώμε λαδερό φαγητό το μεσημέρι, ενώ το βράδυ τρώμε κάτι πολύ ελαφρό, λιτή τροφή, λόγω της προσελεύσεως μας στη Θεία Κοινωνία κατά τη Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων. Οι πρώτες μαρτυρίες που έχουμε για τη νηστεία που προηγείται των Χριστουγέννων φθάνουν μέχρι τον 6ο αιώνα. Ο Άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης, ο Νικηφόρος ο ομολογητής πατριάρχης Κων/πόλεως, ο Θεόδωρος ο Στουδίτης, καθώς και ο Θεόδωρος Βαλσαμών αναφέρονται στη νηστεία αυτή, η οποία είχε μικρή διάρκεια. Μάλιστα ο Θεόδωρος Βαλασαμών τη χαρακτηρίζει "επταήμερον". Αργότερα και σε μίμηση της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής επεκτάθηκε σε διάρκεια σαράντα ημερών, χωρίς να προσλάβει την αυστηρότητα της πρώτης. Εκτός της νηστείας, ένα άλλο πολύ χαρακτηριστικό στοιχείο, που κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα της Θείας Λατρείας, είναι οι ύμνοι. Σταδιακά αρχίζουν να ψάλλονται οι χριστουγεννιάτικοι ύμνοι, που σαν στόχο τους έχουν να μας εισαγάγουν στο περιεχόμενο της εορτής. Πρέπει να γνωρίζουμε, ότι στην υμνογραφία της Εκκλησίας μας βρίσκεται καταχωρημένη ολόκληρη η θεολογική παραγωγή των θεολόγων της Εκκλησίας. Έτσι όποιος γνωρίζει τους ύμνους και εντρυφά σ' αυτούς, βιώνοντας ταυτόχρονα και το περιεχόμενο τους, είναι θεολόγος, έστω κι αν δεν έχει κάνει ειδικές θεολογικές σπουδές. Ο μακαριστός πατήρ Πορφύριος κατ' επανάληψη είχε τονίσει την ωφέλεια που είχε λάβει από τη μελέτη και την τέλεση των ιερών ακολουθιών. Ο ίδιος ήταν ολιγογράμματος. Η γνώση των ύμνων του χάριζε άνεση θεολόγου. Αυτό το γνώριζαν καλά οι υμνογράφοι Πατέρες της Εκκλησίας, που όταν θεολογούσαν, φρόντιζαν τη θεολογική τους παραγωγή μέσω των ύμνων να την θέτουν στην κατά Χριστόν οικοδομή των πιστών. Από τον όρθρο της εορτής των Εισοδίων μέσα σε μια απερίγραπτη ατμόσφαιρα χαράς και ευφροσύνης θα ακουσθούν οι καταβασίες: "Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε, Χριστός επί γης, υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω πάσα η γη και εν ευφροσύνη ανυμνήσατε λαοί, ότι δεδόξασται". Οι Καταβασίες αυτές ψάλλονται σ' όλους τους όρθρους μέχρι στις 24 Δεκεμβρίου. Επίσης από τη λειτουργία της 26ης Νοεμβρίου θα ακούγεται και το υπέροχο μελούργημα του αγίου Ρωμανού του Μελωδού: "Η Παρθένος σήμερον τον προαιώνιον Λόγον, εν σπηλαίω έρχεται αποτεκείν απορρήτως, χόρευε η οικουμένη ακουτισθείσα, δόξασον μετά Αγγέλων και των Ποιμένων, βουληθέντα εποφθήναι, παιδίον νέον τον προ αιώνων Θεόν". Χορεύει και σκιρτά όχι μόνο ο σύμπας κόσμος, αλλά προ πάντων η καρδιά του χριστιανού στο μελώδημα αυτό. Σταδιακά, και από την εορτή του αγίου Ανδρέου, 30 Νοεμβρίου, προστίθενται και άλλοι ύμνοι στις ιερές ακολουθίες, που σχετίζονται άμεσα με την εορτή, που όλο και πλησιάζει. Όλα τα σχετικά υμνολογήματα, Τροπάρια, Προσόμοια, Καθίσματα, Κανόνες, Αίνοι, Απολυτίκια, Κοντάκια, μιλούν για το μεγάλο γεγονός της Γεννήσεως. Τα πρωταγωνιστούντα πρόσωπα καταγράφονται σ' αυτούς με μια αφάνταστη μοναδικότητα, Μητέρα Παρθένος, Νέον Παιδίον βρίσκονται σε διαρκή πλοκή. Και ποια καρδιά δεν θα σκιρτήσει, ακούγοντας το Ιδιόμελο : "Ιδού καιρός ήγγικε της σωτηρίας ημών, ευτρεπίζου σπήλαιον, η Παρθένος εγγίζει του τεκείν. Βηθλεέμ, γη Ιούδα, τέρπου και αγάλλου, ότι εκ σου ανατέταλκεν ο Κύριος ημών. Ακούσατε όρη και βουνοί και τα περίχωρα της Ιουδαίας, ότι έρχεται Χριστός, ίνα σώση ον έπλασεν άνθρωπον, ως φιλάνθρωπος"; Αλλά και ποια χείλη δεν θα κινηθούν δοξολογικα στο άκουσμα του ύμνου: "Προεορτάσωμεν, λαοί, Χριστού τα Γενέθλια, και επάραντες τον νουν, επί την Βηθλεέμ αναχθώμεν τη διάνοια και κατίδωμεν το εν σπηλαίω μέγα μυστήριον..." Με την πυκνή σε νοήματα και ήχους υμνογραφία των ημερών αυτών, μπορεί να ζήσεις, πραγματικά την ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων. Να ζήσεις και να αναπνεύσεις "Χριστόν τεχθέντα, Σωτήρα και Λυτρωτήν". Να ζήσεις τη χαρά της λύσεως και του δικού σου υπαρξιακού προβλήματος, εφόσον "ήνοικται πάσιν η Εδέμ..." και μαζί με την Βηθλεέμ να ετοιμάζεις και συ την προσωπική σου Βηθλεέμ, και το δικό σου σπήλαιο, για να γεννηθεί σ' αυτό ο Χριστός. Έτσι σιγοτραγουδώντας μαζί με τους ταπεινούς ψάλτες της εορτής: "Αι Αγγελικαί προπορεύεσθε δυνάμεις, οι εν Βηθλεέμ ετοιμάσατε την φάτνην, ο Λόγος γαρ γεννάται, η σοφία προέρχεται, δέχου ασπασμόν η Εκκλησία...", να συμπορεύεσαι σε ιερό συνεορτασμό. Η Γέννηση του Χριστού δεν είναι μόνο ένα ιστορικό γεγονός, που μας το θυμίζει η αδιάκοπη ροή του χρόνου. Είναι ένα αδιάκοπο παρόν. Είναι πάνω απ’ όλα βίωμα και εμπειρία, που αποκτάται μέσα από όλα τα στοιχεία, που η Εκκλησία μας προσφέρει σ' αυτή τη σαρανταήμερη περίοδο. Έτσι οι λυτρωτικές συντεταγμένες του γεγονότος της Θείας Γεννήσεως να γίνονται προσωπικό μας απόκτημα. Και να στέκονται δείχτες πορείας προς τον εν σπηλαίω γεννηθέντα Κύριο μας Ιησού Χριστό.